National Reading Day 2023 | राष्ट्रीय वाचन दिवस २०२३ | का साजरा केला जातो राष्ट्रीय वाचन दिवस! | महत्व आणि इतिहास जाणून घ्या!
| राष्ट्रीय वाचन दिवस (१९ जून): पी. एन. पणिक्कर यांचे कार्य आणि योगदान
National Reading Day 2023 | हा लेख पी. एन. पणिक्कर (P. N. Panikkar) यांचे जीवन आणि योगदान यांचे विहंगावलोकन प्रदान करतो. ते भारतातील केरळ राज्यातील एक प्रसिद्ध समाजसुधारक आणि शिक्षक होते. ग्रंथालय चळवळ स्थापन करण्याच्या त्यांच्या अग्रेसर प्रयत्नांद्वारे साक्षरता आणि शिक्षणाच्या संवर्धनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. या लेखात ‘केरळ ग्रंथशाला संघम’ च्या स्थापनेसह, पणिक्कर यांची दूरदृष्टी आणि उपक्रमांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे, ज्यामुळे राज्यभरात असंख्य ग्रंथालयांची स्थापना झाली. हा लेख पणिक्करांच्या शिक्षणाच्या परिवर्तनीय शक्तीवरील विश्वास, सामाजिक न्याय आणि समानतेसाठी त्यांनी केलेल्या कार्याचा शोध घेतो. हा लेख केरळ राज्यात सार्वत्रिक साक्षरता निर्माण करण्यात पणिक्कर यांचे योगदान यावर प्रकाश टाकतो. याव्यतिरिक्त, लेखात पणिक्कर यांना त्यांच्या उल्लेखनीय योगदानाबद्दल मिळालेली ओळख आणि सन्मान यावर स्पर्श केला आहे. एकूणच, हा लेख पी. एन. पणिक्कर एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्व, ज्याने शिक्षणात क्रांती घडवून आणली आणि ज्ञान प्रसारासाठी अटूट प्रयत्न करून सामाजिक बांधिलकीद्वारे अनेक पिढ्यांना सक्षम केले. (National Reading Day 2023)
पी. एन. पणिक्कर यांची दूरदृष्टी, शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणेतील पुढाकारांनी केरळच्या इतिहासावर अमिट छाप पडली आहे. निरक्षरता निर्मूलन आणि शिक्षणाचा प्रसार करण्याच्या त्यांच्या अतुलनीय बांधिलकीने असंख्य जीवन बदलले आहे आणि भावी पिढ्यांसाठी एक उल्लेखनीय उदाहरण ठरले आहे. पणिक्कर यांचा वारसा अधिक साक्षर आणि प्रबुद्ध समाज निर्माण करण्याच्या दिशेने काम करणाऱ्यांसाठी प्रेरणादायी आहे.
पी. एन. पणिक्कर यांचा परिचय:
पी. एन. पणिक्कर (पुथुवायिल नारायण पणिक्कर) पणिक्कर यांचा जन्म नायर कुटुंबात १ मार्च १९०९ रोजी केरळमधील कोट्टायम जिल्यातील नीलमपेरूर येथे गोविंदा पिल्लई आणि जानकी अम्मा यांच्या पोटी झाला. ते एका सामान्य कुटुंबातील होते, परंतु त्यांची ज्ञानाची तहान आणि शिक्षणाची जन्मजात आवड यामुळे त्यांचा प्रवास मार्गदर्शित झाला. आर्थिक अडचणींचा सामना करत असतानाही, पणिक्कर यांनी त्यांचे औपचारिक शिक्षण पूर्ण केले. १९ जून १९९५ रोजी वयाच्या ८६ व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले. म्हणून १९ जून हा दिवस भारताच्या ग्रंथालय चळवळीचे जनक पी. एन. पणिक्कर (पुथुवायिल नारायण पणिक्कर) यांच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो.
ग्रंथालय चळवळ आणि योगदान:
पी. एन. पणिक्कर हे एक प्रसिद्ध भारतीय समाजसुधारक, शिक्षक आणि साहित्यिक होते ज्यांनी केरळ राज्यात शिक्षणात क्रांती आणि साक्षरता वाढविण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. त्यांच्या अथक प्रयत्नांनी आणि दूरदर्शी कल्पनांनी शैक्षणिक परिदृश्यावर अमिट छाप सोडली आहे. समाजाच्या सुधारणेसाठी शिक्षण हे एकमेव साधन मानून याद्वारे समर्पित होऊन त्यांनी आपल्या गावी शिक्षक म्हणून काम सुरु केले. त्यांचा शिक्षक म्हणून समाजावर प्रभाव त्यांच्या काळातील अनेकांपेक्षा जास्त होता. त्यांच्या प्रयत्नांचे यश वाढत गेले आणि १९२६ मध्ये त्यांनी आपल्या गावी शिक्षक म्हणून ‘सनदानधर्मम ग्रंथालय’ सुरू केले. पणिक्कर यांचे सर्वात मोठे योगदान निरक्षरता निर्मूलन आणि जनसामान्यांमध्ये शिक्षणाचा प्रसार करण्याच्या त्यांच्या प्रयत्नांमध्ये आहे. वाचनसंस्कृती जोपासण्यात आणि व्यक्तींना सक्षम बनवण्यात वाचनालये महत्त्वाची असतात यावर पणिक्कर यांचा ठाम विश्वास होता. पणिक्कर यांनी १९४५ मध्ये ४७ ग्रामीण ग्रंथालयांसह ‘त्रावणकोर ग्रंथालय असोसिएशन’ ची स्थापना केली. या असोसिएशनचा नारा होता “रीड अँड ग्रो”. हे घोषवाक्य जे मानवी जीवनातील पुस्तकांचे महत्त्व दर्शवते. स्थानिक शिक्षण आणि वाचनाचे महत्त्व पटवून देणे हा या ग्रंथालयांच्या स्थापनेचा मुख्य उद्देश होता. त्यांच्या नेतृत्वाखाली ९९५६ मध्ये ‘केरला ग्रंथशाला संघम’ ची झपाट्याने वाढ झाली, राज्यभरात हजारो ग्रंथालये उभारली गेली. त्यांनी केरळमधील खेड्यापाड्यात गावोगावी प्रवास करून लोकांना वाचनाचे महत्त्व पटवून दिले. अशा प्रकारे, ते त्यांच्या नेटवर्कमध्ये ६००० हून अधिक ग्रंथालये जोडण्यात यशस्वी झाले होते. १९७५ मध्ये ‘केरला ग्रंथशाला संघम’ ला युनेस्कोकडून प्रतिष्ठित ‘कृपसकाया अवार्ड’ प्राप्त झाला. पणिक्कर एकूण ३२वर्षे ‘केरला ग्रंथशाला संघम’ चे वर्ष १९७७ पर्यंत सरचिटणीस होते. वर्ष १९७७ मध्ये त्यांनी केएनएफईडीची स्थापना केली. केरळ “असोसिएशन फॉर नॉन-फोरमल एज्युकेशन अँड डेव्हल्पमेंट (केएनएफईडी)” हे केरळ राज्य साक्षरता अभियान सुरू करण्यात त्यांनी मोलाची भूमिका बजावली आणि यामुळे केरळला सार्वत्रिक साक्षरतेच्या चळवळीकडे नेले गेले. अशा प्रकारे, केरळ हे सार्वत्रिक साक्षरता प्राप्त करणारे पहिले राज्य बनले. पणिक्कर यांनी अनेक उपक्रम राबविले त्यात अ‍ॅग्रीकल्चरल बुक्स कॉर्नर, द फ्रेंडशिप व्हिलेज मूव्हमेंट, कुटुंबांसाठी वाचन कार्यक्रम, पुस्तके व अनुदान ग्रंथालयांचे अनुदान आणि ‘बेस्ट रीडर अ‍ॅवॉर्ड’ पी.एन. पणिक्कर फाऊंडेशन इत्यादी कार्यास प्रोत्साहन दिले. सध्या या चळवळीला “केरळ स्टेट लायब्ररी कौन्सिल” म्हटले जाते, ज्याची अंगभूत लोकशाही रचना आणि राज्य सरकारकडून निधी उपलब्ध आहे. पी. एन. पणिक्कर हे भारतातील केरळ राज्यातील ग्रंथालय चळवळीचे जनक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी सुरू केलेल्या ‘केरळ ग्रंथशाला संघाच्या’ उपक्रमांमुळे केरळमध्ये एक लोकप्रिय सांस्कृतिक चळवळ सुरू झाली, यामाध्यमातून १९९० च्या दशकात केरळ राज्यात सार्वत्रिक साक्षरता निर्माण केली.
वाचनाचे महत्व: ‘रीड अँड ग्रो’
“रीड अँड ग्रो” हे पी. एन. पणिक्कर यांचे घोषवाक्य होते. वाचनाच्या सामर्थ्यावर, माणूस वैयक्तिक आणि सामाजिक भूमिका बजावतो. वैयक्तिक सक्षमीकरणासाठी आणि समाजाच्या सर्वांगीण विकासासाठी पुस्तके आणि ज्ञानाची उपलब्धता आवश्यक आहे. ग्रंथालय चळवळीच्या पुढाकारांद्वारे, वाचन आणि शिकण्याची संस्कृती निर्माण करणे, लोकांना त्यांचे क्षितिज विस्तृत करणे आणि त्यांच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचणे हे त्यांचे उद्दिष्ट होते. “रीड अँड ग्रो” तत्त्वज्ञानाने वाचनाच्या परिवर्तनशील स्वरूपावर जोर दिला. वाचन नवीन कल्पना, दृष्टीकोन आणि संधींचे दरवाजे उघडते. खोलवर विचार, सर्जनशीलता आणि समस्या सोडवण्याची कौशल्ये वाढवते. पणिक्कर यांचे प्रयत्न केवळ पुस्तके पुरवण्यापलीकडे गेले. ग्रंथायांसाठी जागा निर्माण करण्यावर त्यांनी भर दिला होता, जिथे लोक एकत्र येऊन वाचन, ज्ञानाचे देवाणघेवाण करून बौद्धिक चर्चा करू शकतील. ही जागा सांस्कृतिक आणि बौद्धिक देवाणघेवाणीची महत्वाची केंद्रे बनली, ज्यामुळे शिक्षणाची आणि वैयक्तिक वाढीची आवड निर्माण झाली.
“रीड अँड ग्रो” तत्वज्ञानाने आजीवन शिकण्याच्या महत्त्वावर देखील जोर दिला. पणिक्कर असा विश्वास होता की औपचारिक शालेय शिक्षणाच्या पलीकडे शिक्षण चालू असले पाहिजे आणि चालू असलेल्या स्वयं-शिक्षणात वाचनाने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. शिकण हा आजीवन प्रवास आहे हे ओळखून त्यांनी सर्व वयोगटातील व्यक्तींना सतत वाचन आणि आत्म-सुधारणेमध्ये गुंतण्यासाठी प्रोत्साहित केले. ज्ञानाची कदर करणारा, बौद्धिक जिज्ञासा वाढवणारा आणि आजीवन शिक्षण स्वीकारणारा समाज निर्माण करणे हे पणिक्करांचे उद्दिष्ट होते. त्यांचे “रीड अँड ग्रो” तत्वज्ञान लोकांना पुस्तकांद्वारे जगाचा शोध घेण्यासाठी, त्यांचे ज्ञान वाढवण्यासाठी आणि वैयक्तिक आणि सामाजिक वाढीसाठी प्रयत्न करण्यास प्रेरित करत आहे.
राष्ट्रीय वाचन दिवस(१९ जून):पी. एन. पणिक्कर यांच्या कार्याचा गौरव
ग्रंथालये ही समाजाच्या विकासाची गुरुकिल्ली आहे. ज्ञान आणि संस्कृतीचे प्रवेशद्वार म्हणून ग्रंथालये मूलभूत भूमिका बजावतात. ते शिक्षण, साक्षरता आणि शिक्षणासाठी संधी निर्माण करतात आणि सर्जनशील आणि नाविन्यपूर्ण समाजासाठी केंद्रस्थानी असलेल्या नवीन कल्पना आणि दृष्टीकोनांना आकार देण्यास मदत करतात. पी. एन. पणिक्कर (१ मार्च १९०९ ते १९ जून १९९५) हे भारताच्या केरळ राज्यात “ग्रंथालय चळवळीचे जनक” म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी सुरू केलेल्या उपक्रमांमुळे केरळमध्ये एक लोकप्रिय सांस्कृतिक चळवळ सुरू झाली ज्यामुळे १९९० च्या दशकात राज्यात सार्वत्रिक साक्षरता निर्माण झाली. साक्षरता, शिक्षण आणि ग्रंथालय चळवळ या सर्व कार्याची दखल घेत केरळमध्ये १९९६ पासून त्यांची पुण्यतिथी (१९ जून) ही ‘वाचन दिवस’ म्हणून साजरी केली जाते. केरळ सरकारने पी. एन. पणिक्कर यांचे योगदान स्वीकारले आणि त्यांच्या योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी केरळमधील शिक्षण विभागाकडून शाळा आणि सार्वजनिक संस्थांमध्ये आठवडाभर १९ ते २५ जून दरम्यान ‘वाचन सप्ताह’ आयोजित केला जातो. डाक विभागाने २१ जून २००४ रोजी त्यांच्या स्मरणार्थ ‘टपाल तिकीट’ जारी करून पी. एन. पणिक्कर यांचा गौरव केला. २०१० मध्ये त्यांची जन्मशताब्दी पी. एन. फाउंडेशनच्या संयुक्त विद्यमाने साजरी करण्यात आली. २०१७ मध्ये, भारत सरकारने पी. एन. पणिक्कर यांच्या कार्याची दखल घेत ‘१९ जून’ हा ‘वाचन दिवस’ फक्त केरळ राज्यापुरता मर्यादित न ठेवता ‘राष्ट्रीय वाचन दिवस’ म्हणून घोषित केला. तेव्हापासून संपूर्ण भारतात १९ जून हा ‘राष्ट्रीय वाचन दिवस’ म्हणून लाखो लोक साजरा करतात.
—
या लेखाचे लेखक | डॉ. विठ्ठल नाईकवाडी, बाबुरावजी घोलप महाविद्यालय,सांगवी, पुणे-२७
News Title |National Reading Day 2023 | National Reading Day 2023 | Why National Reading Day is Celebrated! | Learn the importance and history!
